Op het moment van schrijven is de kans levensgroot aanwezig dat Donald Trump de 45e president wordt van de Verenigde Staten. Voor velen komt dit als een verrassing, maar is dit wel zo verrassend?
De ‘spiral of silence’ 1
Het wordt steeds duidelijker dat peilingen die worden gehouden voor de verkiezingen, aan betrouwbaarheid hebben ingeboet. Het begon in juni met de onverwachte Brexit. De peilingen vooraf zeiden unaniem dat de Britten lid zouden blijven van de EU. Over de Brexit is al veel gezegd en geschreven. In Colombia ging het begin oktober echter wederom mis. In tegenstelling tot de voorspellingen besloten de Colombianen tegen een vredesakkoord met de FARC te stemmen. Achteraf werd dit verklaard door de ‘spiral of silence’, een theorie van de Duitse politieke wetenschapper Elisabeth Noelle-Neuman. Deze theorie stelt dat mensen een voorkeur hebben om hun mond te houden wanneer zij denken dat hun mening indruist tegen die van de meerderheid. Ook de overwinning van Trump kan wellicht worden verklaard door dit verschijnsel. Ook Trump werd door de peilingen afgeschreven om uiteindelijk toch ‘onverwacht’ te winnen.
Het Pauline Kael probleem
De toename van het aantal onverwachte verkiezingsuitslagen is tevens een uiting van het ‘Pauline Kael probleem.’ Pauline Kael (1919-2001) was een Amerikaans filmcritica die van 1968 tot en met 1991 artikelen schreef voor The New Yorker. Zij stond bekend als “witty, biting, highly opinionated, and sharply focused.” 2 Ondanks deze kwaliteiten ging het gerucht dat zij ooit met verbazing kennis nam van de verkiezingswinst van Richard Nixon. Volgens het gerucht zei ze het volgende:
“Nixon cannot have won, because nobody I know voted for him.”
De verkiezingsstrijd tussen Hillary Clinton en Donald Trump heeft aangetoond dat de kiezers in de Verenigde Staten ernstig verdeeld zijn. Niet alleen is het verschil tussen arm en rijk uitvergroot, maar tevens de verschillen in geslacht, opleiding en regio (stedelijke kustgebieden versus het platteland). Dit is echter ook simpelweg een consequentie van de tijd waarin we leven. Wereldwijd leven we meer en meer in wat we het best kunnen beschrijven als echokamers 3. Met name de sociale media als Twitter en Facebook zorgen ervoor dat we anderen volgen en meningen ‘liken’ die ons aanstaan. We creëren zodoende een omgeving met gelijkgezinden, die onze mening telkens weer versterkt. De algoritmes van nieuwssites zorgen ervoor bovendien voor dat we alleen nog maar nieuws te zien krijgen dat aansluit bij onze mening. Dit zorgt voor een tunnelvisie (Pauline Kael probleem) die ervoor zorgt dat grote delen van de bevolking niet meer worden geconfronteerd met afwijkende meningen en oncomfortabele feiten.
De opstand der horden
In 1930 publiceerde José Ortega y Gasset zijn boek De opstand der horden, waarin hij uiteenzette dat een democratische samenleving zich gemakkelijk door antidemocratische krachten kan laten verleiden, zodra humanistische waarden niet meer worden gekoesterd; dat elites alleen aan hun eigen belangen denken en dat sociale en economische ellende ressentiment oproept. Dit is wat nu ook de VS is gebeurd.
De overwinning van Trump, maar ook de Brexit, legt pijnlijk bloot dat het volk niet gelooft dat de zittende elite in staat is om de bestaande problemen het hoofd te bieden. Eén van die problemen is bijvoorbeeld de inkomensongelijkheid. Zeven jaar na de crisis heeft slechts een miniem percentage van de bevolking geprofiteerd van het herstel. Quantitative Easing en negatieve rentes zijn tot nu toe slechts in het voordeel geweest van degenen die al vermogend zijn, of ongelimiteerd toegang hebben tot (goedkoop) krediet. Een groot deel van de Amerikaanse (en Europese?) bevolking zet zich af tegen een elite, die ons vertelt 1) wat we moeten doen, 2) wat we moeten eten, 3) wat we moeten zeggen, 4) hoe we moeten denken en 5) voor wie we moeten stemmen. Diezelfde elite is echter niet in staat om, zoals Nassim Taleb het verwoordt: “to find a coconut in Coconut Island 4.”
Wat betekent een Trump overwinning voor de financiële markten?
- Een ramp?
- Niets?
- We weten het niet?
Beleggers die IBS al wat langer kennen zullen niet verbaasd zijn dat wij toegeven dat we het niet weten. Wij houden vast aan de wijsheid van Mark Twain, die ooit stelde:
“It is difficult to make predictions, especially about the future.”
Ondanks het feit dat ook wij ons ook hebben verbaasd over het niveau van de meest recente presidentiële campagne en gruwelden van de racistische en vrouw-onvriendelijke opmerkingen van Donald Trump, zit er niets anders op dan te accepteren dat hij de nieuwe president van de Verenigde Staten wordt.
Het is daarom logisch dat we ons afvragen wat de verkiezing van ‘The Donald’ zal betekenen voor de financiële markten. De mailbox van IBS wordt momenteel dan ook overstroomd met goedbedoelde analyses van banken en fondshuizen, die hun meningen zelfs onderverdelen in korte-, middellange-, en langetermijnvooruitzichten. De eerlijkheid gebiedt ons echter toe te geven dat we het niet weten.
De eerste reacties van de financiële markten zijn milder dan verwacht. Dit heeft misschien te maken met het feit dat Donald Trump (onder invloed van zijn adviseurs?) in zijn eerste speech direct trachtte de verdeeldheid onder de Amerikanen te de-escaleren:
“It is time for us to come together as one united people”.
Bovendien behandelde hij, in zijn speech, zijn tegenstander, Hillary Clinton, met respect. De vraag is dan ook of de soep zo heet wordt gegeten, als zij wordt opgediend?
En dat die soep af en toe heet werd opgediend, is zeker.
Eén van Trumps troefkaarten was bijvoorbeeld dat hij banen zou terugbrengen naar de Verenigde Staten. In dat kader dreigde hij de NAFTA (North American Free Trade Agreement) op te blazen. NAFTA is een vrijhandelszone die Canada, de Verenigde Staten en Mexico omvat. Met name de Mexicaanse Peso stond hierdoor onder druk. Het is te hopen dat The Donald tijdig inziet dat NAFTA het minste probleem is van de werkloze Amerikaan. Digitalisering en robotisering zijn inmiddels de grootste veroorzakers van het verlies aan banen.
De maatschappelijk verantwoorde belegger ziet momenteel met lede ogen aan dat de aandelen van wapenproducenten stijgen en die van producenten van duurzame energie dalen. Donald Trump is namelijk een groot voorstander van het boren naar olie (zelfs in Alaska). Ook hij zal echter niet ontkomen aan de realiteit dat olie in toenemende mate een ‘stranded asset’ zal blijken te zijn. Er is een overaanbod aan olie en lage prijzen zijn het enige middel waarmee producenten zich nog enigszins kunnen beschermen tegen de opmars van duurzame energiebronnen.
Ook heerst er onzekerheid over het voortbestaan van de na-oologse infrastructuur. In ons meest recente kwartaalverslag schreven wij reeds dat:
“De wereldwijde politieke infrastructuur die na de Tweede Wereldoorlog is opgebouwd, staat tevens op het spel. Het is goed mogelijk dat één of meerdere organisaties zoals de WHO, de VN, het IMF, de Wereldbank of de NAVO het loodje gaan leggen, althans in hun huidige vorm, wanneer Donald Trump tot president wordt gekozen.”
Ons beleid
Wij zien in de verkiezingsuitslag vooralsnog geen reden om onze portefeuilles aan te passen. Wij adviseren beleggers kalm te blijven en te wachten totdat zich daadwerkelijk veranderingen voordoen. Wij houden ons daarbij vast aan de uitspraak van de Johan Cruijff van het ijshockey, Wayne Gretzky:
“I skate where the puck is going to be, not where it has been.”
Uiteindelijk zijn de economische groei, de ontwikkelingen in de bedrijfswinsten, het monetaire beleid en het fiscale beleid van invloed op de portefeuilles. Het is momenteel te vroeg om hier verregaande conclusies over te trekken. Wij blijven dan ook overwogen in aandelen en onderwogen in vastrentende waarden.
1 The ‘spiral of silence’: how pollsters got the Colombia-FARC deal vote so wrong, VOX.com, October 6th. 2016
2 Encyclopaedia Britannica
3 Echokamers sociale media versterken tunnelvisie vluchtelingendebat, Trouw, 20 januari 2016
4 The Intellectual Yet Idiot, Nassim Taleb, Medium, november 9th. 2016