Homo Emoticus

“If you cannot control your emotions, you cannot control your money”
Warren Buffet –

Stel, u loopt in de dierentuin langs de kooien van de roofdieren. Opeens richt één van de tijgers zich in vol ornaat op en rent luid grommend uw richting op. Instinctief deinst u achteruit. Het duurt even voordat u zich realiseert dat u niets van de tijger te duchten heeft, omdat de tralies van zijn kooi u beschermen.

Wat gebeurt er in onze hersenen, wanneer wij een beslissing nemen? Twee manieren van denken zijn in onze hersenen verankerd. Ten eerste is er ons emotionele denken. Het werkt automatisch en verwerkt informatie voordat we onszelf ervan bewust zijn. Het herkent de dreiging van de tijger en dwingt uw lichaam hierop te reageren. Ten tweede is er ons logische denken. We moeten moeite doen om dit te gebruiken. Logische argumenten en empirisch bewijs zijn nodig om ons ervan te overtuigen dat iets waar is. Dit proces kan daarom slechts stap voor stap opereren. Daarom realiseert u zich pas later dat u niet bang hoeft te zijn voor de tijger omdat er zich tralies bevinden tussen u en het roofdier.

Mensen zijn gemankeerde emotionele tijdreizigers

Onze hersenen zijn dus ontworpen om te overleven en emoties voeren daarin de boventoon. Uw snelle reactie op de dreiging van de tijger is hiervan een voorbeeld. Vanuit een evolutionair standpunt kunt u beter snel reageren op een dreiging die later loos alarm blijkt te zijn (false positive) dan dat u niets doet terwijl u wel had moeten reageren (false negative).

Mensen hebben dus emoties nodig om überhaupt beslissingen te kunnen nemen. Echter, we laten toe dat deze emoties maar al te vaak ongehinderd ons beslissingsproces kapen. Mensen zijn emotionele tijdreizigers. In tegenstelling tot dieren zijn wij niet alleen in staat om ons toekomstige gebeurtenissen voor te stellen maar tevens onze (emotionele) reacties daarop. Maar dit betekent niet dat we hier accuraat in zijn.

Wij neigen namelijk naar het overschatten van de invloed van onze emoties op de intensiteit en de duur van onze gevoelens. Dit verschijnsel heet impact bias. Een voorbeeld hiervan is dat we denken dat we lang ongelukkig zullen zijn wanneer we door een geliefde aan de kant worden geschoven. Psychologen concludeerden echter dat slachtoffers van een relatiebreuk veel sneller dan verwacht weer terugkeren op hun normale geluksniveau.

We neigen tevens naar het onderschatten van emoties op onze keuzes en voorkeuren. Het aardigste voorbeeld komt uit een researchpaper 1 waaraan 35 mannelijke studenten van de University of California deelnamen.
Elk van de studenten werd gevraagd om op een schaal van 0 tot 100 aan te geven in welke seksuele activiteit zij zich wel zouden willen begeven. De eerste keer moesten zij de vragen beantwoorden terwijl zij zich in een relaxte, niet-emotionele staat bevonden. De tweede keer moesten zij dezelfde vragen nogmaals beantwoorden nadat zij zich in een (voor 75%…) opgewonden staat bevonden.

Bijgaande grafiek geeft een voorbeeld uit de studie. Het is duidelijk dat de studenten in opgewonden staat (emotie) ineens een grotere voorkeur hadden voor bepaalde seksuele gedragingen. Voor geïnteresseerde lezers die op zoek zijn naar meer voorbeelden, verwijzen wij naar de voetnoot.

Angst en hebzucht

Emoties kunnen ons dus zowel helpen als tegenwerken. Nergens komt dat beter tot uiting dan in de financiële markten. We horen vaak dat de beslissingen van beleggers worden gestuurd door hebzucht en angst. Dat klopt!

Zonder hebzucht zou niemand beleggen omdat beleggers nu eenmaal streven naar een positief rendement na aftrek van belastingen en inflatie. Teveel hebzucht leidt er echter toe dat beleggers de voorzichtigheid uit het oog verliezen en daardoor teveel risico nemen. Zeepbellen zijn de klassieke uiting van een teveel aan hebzucht.

Ook angst kan een nuttige functie vervullen. Angst is goed wanneer het leidt tot een allocatie van de portefeuille, die overeenkomt met de risicobereidheid van de belegger. Angst kan daarentegen ook tot slechte beleggingsbeslissingen leiden. De angst voor beurscorrecties is hiervan een goed voorbeeld.

Alle beleggers zien de vorige beurscorrectie als een aantrekkelijk instapmoment. Echter, het zweet breekt ons uit als wij alleen al aan een eventuele volgende beurscorrectie denken. Het advies van Warren Buffett, be greedy when others are fearful, is dan ook makkelijker gezegd dan gedaan. De volgende studie 2 toonde de nadelige invloed van angst op financiële beslissingen aan:

De studie draaide om een beleggingsspel. Elke speler ontving een beginkapitaal van $20. De spelers dienden elke ronde te besluiten of zij $1 zouden beleggen of zouden passen. Het spel omvatte niet meer dan het opgooien van een muntje. Wanneer ‘kop’ bovenkwam verloren de spelers hun investering van $1 en wanneer ‘munt’ bovenkwam verdienden zij $2,5. In het totaal werden 20 rondes gespeeld. Het spel werd gespeeld met drie groepen mensen: normale mensen (normals), mensen met een aandoening aan de hersenen waardoor zij geen angst voelden (patients) en mensen met een hersenaandoening die niet gerelateerd was aan hun vermogen om angst te voelen (patients-controls).

Het mag duidelijk zijn dat een rationele speler (homo economicus) in elk van de 20 rondes zou beleggen vanwege de positieve verwachtingswaarde van het spel.

(50% x $2,5) – (50% x $1) = $0,75

De onderzoekers ontdekten dat de ‘patients’ (zij die geen angst konden voelen) besloten om in 83,7% van de rondes te beleggen. Voor de normale mensen en de controle groep lagen de percentages aanzienlijk lager (62,7% en 60,7%). Wat was hiervan de reden? Het bleek dat de normale mensen en de controle groep minder gretig waren om te beleggen wanneer zij in de vorige ronde hadden verloren. Bijgaande grafiek toont dit aan. De “patients’ besloten in 85,2% van de gevallen gewoon weer te beleggen nadat ze in de ronde daarvoor hadden verloren. Voor de normale mensen en de controle groep lagen de percentages aanzienlijk lager (46,9% en 37,1%). De hersenen van deze laatste twee groepen konden minder goed omgaan met verliezen en angst. Dit resulteerde in suboptimale beslissingen.

Uw beurt

Hoe is het gesteld met uw tolerantie voor angst en verliezen? Stel u staat op het punt te beleggen:

• U belegt in een index met een dividendrendement van 4%;
• Het dividend groeit jaarlijks met 3%; en
• U herinvesteert het dividend; en
• U bent een lange termijn belegger.

Nu komt onze vraag. Heeft u liever dat:

• De index na uw aankoop direct met 200% stijgt en voor altijd op dat niveau blijft; of
• De index na uw aankoop direct met 67% daalt en voor altijd op dat niveau blijft?

Het antwoord volgt later.

Availability Bias

Availability bias komt voort uit ons emotionele denken. Het zorgt ervoor dat onze hersenen teveel nadruk leggen op recente informatie of informatie gemakkelijk te binnenschiet. De angst voor terrorisme, neerstortende vliegtuigen en rampen met kernreactors zijn hiervan een voorbeeld. Mensen vergeten dat er 15 keer zoveel mensen per jaar sterven door blikseminslagen dan als gevolg van terrorisme. Tevens heeft u tijdens een autorit van slechts 27 kilometer al net zoveel kans om te verongelukken als tijdens een intercontinentale vlucht. Tenslotte, sterven er per eenheid energie 4000 keer meer mensen in de kolenmijnen dan als gevolg van nucleaire ongelukken. Deze gegevens halen echter nooit de krant.

Voor beleggers is de angst voor een beurscrash het grote schrikbeeld. Gedurende de periodes 2000-2003 en 2008-2009 daalden de beurzen met circa 50%. Als gevolg hiervan zijn beleggers bang dat elke correctie de opmaat is voor een nieuwe beurscrash. De media doen hier driftig aan mee door tijdens correcties allerlei onheilsprofeten een podium te geven. Het trackrecord van deze lawaaipapegaaien is gruwelijk maar iedere keer weer krijgen zij een podium. Onderstaande grafiek toont, op basis van 150 jaar historie, aan hoe zeldzaam beurscrashes eigenlijk zijn. Zelfs een correctie van 20% komt gemiddeld slechts eens in het decennium voor.

Planning is de sleutel

Succesvolle beleggers hebben een goede controle over hun emoties. Een uitgebreid beleggingsplan is de beste manier om uw emoties in toom te houden. U heeft regels waaraan u zich kan vasthouden, wanneer de beurzen zich op een bepaalde manier gedragen. Een goed beleggingsproces voorkomt dat u achter rendementen uit het verleden aanholt of de toekomst probeert te voorspellen. Een goed beleggingsplan focust op zaken waarover u invloed kunt uitoefenen, niet op zaken die u niet in de hand heeft.

Een goed beleggingsplan geeft gedetailleerd antwoord op de volgende vragen:

• Wat doe ik wanneer beurzen dalen met 10%, 20% of 30%?
• Wat doe ik als de rente stijgt van 0% naar 4%?
• Wat doe ik als de beurzen verder stijgen met 10%, 20% of 30%?
• Wat doe ik als de rente naar -5% daalt.
• Hoeveel ben ik bereid te verliezen voordat ik irrationele beslissingen ga nemen?
• Wat doe ik als mijn toekomstige rendement tegenvalt?
• Wat doe ik als mijn toekomstige rendement meevalt?
• Houdt mijn beleggingsplan er rekening mee dat ik het af en toe mis heb?

Uw beleggingsteam bij IBS bestaat ook uit mensen met emoties. Wij gebruiken een systematisch beleggingsproces met als doel de invloed van die emoties zoveel mogelijk buiten te sluiten. Wij kunnen daarom volstrekt transparant zijn over wat wij wanneer zullen doen.

Antwoord

Wij zijn u nog het antwoord verschuldigd op onze beleggingsvraag.

Wanneer uw keuze is gevallen op de eerste optie: de index stijgt direct met 200% na uw aankoop dan heeft u het mis!

De truc is dat in beide gevallen het dividendbedrag gelijk blijft. De daling van 67% resulteert er vervolgens dat we met het dividend meer nieuwe aandelen in de index kunnen kopen dan wanneer de index met 200% zou zijn gestegen. De groei van het dividend (3% per jaar) en het rente op rente effect (compounding) zorgen er uiteindelijk voor dat u op de langere termijn beter af bent met die forse daling.

Onderstaande grafiek laat dit zien. We beginnen met een investering van € 1.000.

–

1 Ariely and Loewenstein: The Heat of the Moment: The Effect of Sexual Arousal on Sexual Decision Making, Journal of Behavioral Decision Making J. Behav. Dec. Making, 19: 87–98 (2006)

2 Bechara,  Damasio,  Damasio,  Loewenstein  and  Shiv  (2004)  Investment  behaviour  and  the dark side of emotion, unpublished paper