Privacy en veiligheid van gulle gevers in het gedrang door wetsvoorstel

Maatschappelijke organisaties zijn binnenkort verplicht de gegevens van donateurs die € 15.000 of meer per jaar schenken openbaar te maken.

Dat staat in het recent gepubliceerde concept wetsvoorstel “Transparantie Maatschappelijke Organisaties”. In dit blog leg ik u de ingrijpende gevolgen van dit voorstel uit voor deze organisaties én voor hun donateurs.

Wat is het doel van dit wetsvoorstel?

Het wetsvoorstel Transparantie Maatschappelijke Organisaties is van de hand van minister Dekker van Rechtsbescherming. Het doel is om de transparantie van geldstromen naar maatschappelijke organisaties te vergroten. Hopelijk voorkomt dit inzicht dat “financiering van maatschappelijk organisaties gepaard gaat met onwenselijke beïnvloeding en misbruik van democratische vrijheden door derden”. Bovendien moet zo “het misbruik van financieel economische aard via dergelijke organisaties” een halt worden toegeroepen.

Wellicht kunt u zich bij dit doel een beeld vormen. Omdat u gelezen hebt dat stichtingen soms worden gebruikt voor financieel misbruik (dat wil zeggen, voor het witwassen van geld). Of worden gebruikt voor het ontplooien van criminele activiteiten.

Hoe krijgt men de gewenste transparantie in geldstromen?

Het voorstel zegt dat organisaties een opstelling moeten maken van de donateurs die € 15.000 of meer per jaar schenken. Een donatie is iedere bijdrage in geld of in natura. Subsidies zijn geen donaties. Het positieve element? Organisaties die deze giften ontvangen, kunnen daarna onmiddellijk aangesproken worden op eventuele onwenselijke beïnvloeding.

Naast het exacte bedrag van de donatie, is de instelling verplicht ook de datum van ontvangst te noteren. En de naam en woonplaats van de donateur. Ook de giften die zij ontvangen van andere maatschappelijke organisaties dienen zij in beeld te brengen. Denk daarbij aan giften van het ene goede doel aan het andere goede doel. Of aan een gift van een vermogensfonds aan een goed doel.

De stap daarna is het ondertekenen van het overzicht. Niet alleen door alle bestuurders, maar ook door alle leden van het toezichthoudend orgaan.

De kers op de taart is dat het overzicht door de instelling openbaar zal worden gemaakt. Bijvoorbeeld door publicatie op de website van de organisatie. Als de instelling geen website heeft, dan legt zij de rapportage bij de Kamer van Koophandel (handelsregister) neer.

De instelling is verplicht de gegevens binnen zes maanden na afloop van het boekjaar te publiceren.

U begrijpt dat het naleven van deze nieuwe regels administratief nogal wat extra werk voor de organisaties betekent. Met name voor kleine stichtingen is dit onevenredig belastend.

Is dit alles ?

Voor stichtingen blijft het niet bij het maken van het donatie-overzicht. Als het voorstel wet wordt, zullen álle stichtingen verplicht zijn hun financiële gegevens (balans én de staat van baten en lasten)  openbaar  te maken. De financiële gegevens worden gedeponeerd bij het handelsregister.Nu zijn alleen semipublieke instellingen, zoals zorginstellingen en fondswervende instellingen verplicht om dit te doen.

De publicatieplicht gaat daardoor óók gelden voor stichtingen die familievermogens beheren. Het kan toch niet zo zijn dat deze stichtingen ook worden meegezogen door deze nieuwe wet? Dit zijn stichtingen waarmee derden helemaal niets van doen hebben. Als dat wel het geval is, heeft dat grote impact op alle betrokkenen bij zon stichting.

Kleine stichtingen die geen gelden werven, kunnen tot op heden anoniem hun doelstellingen naleven. Doordat zij nu ook hun jaarrekening gaan publiceren, blijft over hun financiële positie niets verborgen.

Ik vind het overigens merkwaardig dat de verplichting tot het openbaar maken van de financiële huishouding niet geldt voor een vereniging, kerkgenootschap of voor een met deze instellingen vergelijkbare buitenlandse entiteit. Terwijl zij dus wel verplicht zijn om openheid van zaken te geven over hun donateurs. Als er meer inzicht moet komen voor stichtingen, dan vind ik het logisch als deze instellingen óók verplicht zijn om hun huishoudboekje te publiceren.

Hoe zal de gulle gever met dit voorstel omgaan?

De hoogte van de donatie én van de gever zijn straks openbaar. Daar zit een donateur doorgaans niet op te wachten. Vanuit de luie stoel kan iedereen – via de website van de maatschappelijke organisatie (of via het handelsregister) – de gegevens van een donateur bemachtigen. Het is denkbaar dat andere organisaties zich tot de donateur gaan richten. Wil hij of zij dat wel? Nee! Zij zitten ook niet te wachten op  de media of op mensen met slechte bedoelingen.

De privacy, de veiligheid en de geefbereidheid komt door dit wetsvoorstel in het geding.

Het voorstel zegt dat als er een concreet bezwaar bestaat voor de veiligheid van de donateur, de organisatie aan de Minster kan vragen de gegevens niet openbaar te maken. De wetgever kondigt in de toelichting op het voorstel aan daartoe nog met objectieve criteria te komen. Als deze niet ruimhartig zijn, vrees ik dat grote donaties achterwege blijven.

Ik vraag mij overigens af waarom de kring die toegang krijgt tot deze privacy gevoelige informatie niet beperkter is gebleven. Wat is het nut om deze informatie zo publiekelijk te delen? Waarom komt deze info niet alleen onder ogen van overheidsinstanties, zoals bijvoorbeeld de belastingdienst en justitie? Als het kabinet ervoor kiest om de organisaties te verplichten om de giftenoverzichten rechtstreeks naar de belastingdienst te sturen, kan ik daar de logica van inzien. De belastingdienst kan deze overzichten naast de ingediende aangiften inkomstenbelasting, waarin giften zijn opgevoerd, leggen en de opgevoerde getallen met elkaar vergelijken.

Hoe zullen de organisaties met dit voorstel omgaan?

Niet alleen de gegevens van donateurs, maar ook die van bestuurders en toezichthouders van een organisatie zijn straks eenvoudig te achterhalen. Zij ondertekenen namelijk het donatie-overzicht.

De bestuurders van goede doelen staan mogelijk óók in het zogenoemde UBO-register. Een register dat er verplicht komt als uitvloeisel van Europese afspraken entot doel heeft om de achterliggende economische belanghebbenden van een entiteit kenbaar te maken.

Nu zult u zeggen, maar bij een goede doeleninstelling is er toch per definitie geen UBO? Dat klopt! En dat is ook zo aan het kabinet kenbaar gemaakt door de SBF (Samenwerkende Brancheorganisaties Filantropie). Maar de vraag is of dit door het kabinet wordt opgepakt.

Is het een alternatief om de gegevens niet openbaar te maken? Nee!

Het niet naleven van de verplichtingen kan op grond van de wet worden aangemerkt als onbehoorlijk bestuur. En dit leidt mogelijk tot bestuurdersaansprakelijkheid Daarnaast kan niet-tijdige openbaarmaking een economisch delict zijn. Daarop staat een zware straf: een hechtenis van maximaal zes maanden, een taakstraf of een geldboete.

En hoe nu verder?

De filantropische sector kan nu (via internetconsultatie) op het wetsvoorstel van Dekker reageren. Zij kan suggesties doen om de kwaliteit en uitvoerbaarheid van het voorstel te verbeteren. Het FIN (De Vereniging van fondsen in Nederland) en ook het SBF hebben al van zich laten horen.

Ik vind het belangrijk dat het kabinet bekijkt of deze regeling dé oplossing is voor het gesuggereerde probleem. Te weten het uitbannen van ongewenste geldstromen, ongewenste vingers in de pap en ondersteuning van maatschappelijk ongewenste doelen.

Ik hoop dat ik u duidelijk heb gemaakt dat zowel gevers als goede doelen een wet in de voorgestelde vorm niet willen. Gevers niet, omdat openbaarmaking van gegevens hun privacy en veiligheid schaadt. Zij kunnen de regen van bedelbrieven en publiciteit ook missen.

Instellingen met zuivere bedoelingen worden nu over een kam geschoren met instellingen die  kwade bedoelingen hebben. De administratieve lasten leiden tot extra werk. Zijn er, lettende op de sancties die bestuurders boven het hoofd hangen, straks nog wel bestuurders te vinden? En gaan zij hun plannen bijstellen, omdat zij geen grote donaties meer zullen ontvangen?

Komt het werk van goede doelen, vermogensfondsen en kerkgenootschappen met deze wet op de tocht te staan? Ja? Dat kan toch niet de bedoeling zijn!

Ik pleit voor een meldpunt ongebruikelijke donaties. En voor het toesturen van donatie-staten aan de belastingdienst. Op die manier wordt hetzelfde bereikt, maar mét behoud van donaties!