Kijk uit voor het onwaarschijnlijke!

“Part of probability is that the improbable can occur.”

– Aristoteles

We hebben geen flauw benul van wat risico nu eigenlijk is. De media en een tal van publieke instanties zijn hiervan de oorzaak. Zij pompen ons dagelijks vol met verkeerde conclusies als gevolg van naïef empirisch onderzoek. Hierdoor lopen we met z’n allen met een volstrekt verkeerde risico ‘landkaart’ in ons hoofd.

Waar speelt uw leven zich af?

De media en de publieke instanties willen ons doen geloven dat ons hele leven zich afspeelt in een casino-achtige omgeving. Met andere woorden, het risico dat we lopen is uit te rekenen. De kans dat we van een ladder vallen, de kans dat we de staatsloterij winnen en… de kans dat we omkomen tijdens een terroristische aanslag, of als gevolg van een uitbraak van ebola.

Wat zij zich niet realiseren is dat ons leven zich afwisselend afspeelt in een tweetal domeinen: Mediocristan en Extremistan[i]. Mediocristan is dat deel van ons leven dat zich afspeelt in situaties waar afwijkingen van het gemiddelde (zelfs grote afwijkingen) geen grote gevolgen hebben. Extremistan, daarentegen, is dat deel van ons leven dat zich juist afspeelt in situaties waarin grote afwijkingen van het gemiddelde juist wel grote gevolgen hebben.

585 kilo schoon aan de haak

Laten we beginnen met Mediocristan. Stel u selecteert willekeurig 1.000 mensen uit de wereldbevolking. U weegt ze en komt erachter dat ze gemiddeld 78 kilo wegen. Vervolgens selecteert u (wederom willekeurig) nog iemand uit de wereldbevolking. Dit blijkt toevalligerwijs Juan Pedro Franco uit Mexico te zijn. Franco is de dikste mens ter aarde en weegt 585 kilo schoon aan de haak.

Is het extreme gewicht van Franco van invloed op het gemiddelde gewicht van de andere 1.000 willekeurig gekozen wereldburgers? Nauwelijks! Het gewicht van Franco is slechts 0,7% van het totaal. In Mediocristan is de uitzondering (de extreme waarneming) dan ook nauwelijks van invloed op het totaal.

€78 miljard maakt wel uit

We verplaatsen ons nu naar Extremistan. In plaats van dat u ze weegt, vraagt u deze keer het vermogen op van de groep van 1.000 wereldburgers. Dit blijkt gemiddeld €50.000 te bedragen. Vervolgens selecteert u ook in dit geval (willekeurig) nog een wereldburger. Wat een toeval! Het blijkt Bill Gates te zijn, een van ’s werelds rijkste mensen met een geschat vermogen van €78 miljard.

Is het enorme vermogen van Bill Gates van invloed op het totale vermogen van de andere 1.000? Zeker weten! Het vermogen van Bill maakt liefst 99,94% uit van het totaal! Juan Pedro Franco had bijna 13 miljoen kilo moeten wegen om hetzelfde effect te bewerkstelligen. In Extremistan heeft een extreme waarneming dus een buitenproportionele invloed op het totaal.

De tirannie van het toeval

In Mediocristan regeert het collectieve, het voor de hand liggende en het voorspelbare. Voorbeelden zijn: lengte, gewicht, IQ, het inkomen van een slager of een tandarts, het casino, vallen van ladders, verkeersongelukken en sterftecijfers bij overlijdensrisicoverzekeringen. Er zijn wellicht tandartsen (in de nette buurten) die twee of drie keer zoveel verdienen dan de gemiddelde tandarts in Nederland. Maar dit heeft nauwelijks invloed op datzelfde gemiddelde inkomen. Autoverzekeraars hoeven, op hun beurt, geen rekening te houden met het feit dat het halve Nederlandse wagenpark zich binnen het tijdsbestek van een jaar total loss rijdt.

In Extremistan zijn we onderworpen aan de tirannie van het unieke, het toeval, het onzichtbare en het onvoorspelbare. Voorbeelden zijn ebola, boekverkopen per auteur, schade door aardbevingen, het aantal dodelijke slachtoffers als gevolg van oorlogen en terrorisme, de bevolkingsomvang van steden, het aantal mensen dat een taal spreekt, vermogen, economische cijfers, inflatie en … de financiële markten. Circa 0,1% van alle auteurs is verantwoordelijk voor 50% van de boekverkopen en 90% van de door de sector behaalde winst. Er zijn wereldwijd circa 150 mensen met een vermogen van $10 miljard of meer. Op 27 oktober 2017 steeg het vermogen van Jeff Bezos (de oprichter en CEO van Amazon) met $10 miljard in een enkele dag.

Inflatie = Extremistan

Wat is dodelijker: een ladder of een terrorist?

Wat heeft bovenstaande met risico te maken? In Mediocristan kunnen we een goede inschatting maken van het risico dat we lopen. In Extremistan is dat onmogelijk. Laten we er eens een aantal naïeve statistische conclusies bijhalen die door de media en politici vaak breed worden uitgemeten.

Eerder dit jaar beweerde een journalist van de New York Times het volgende^[ii]:

“The bottom line is that most years in the U.S., ladders kill far more Americans than Muslim terrorists do. Same with bathtubs. Ditto for stairs. And lightning.”

In het verleden waren die cijfers inderdaad accuraat. Echter, risico ligt verborgen in de toekomst en niet in het verleden!

De kans dat het aantal dodelijke slachtoffers, als gevolg van het vallen van een ladder, van het ene op het andere jaar verdubbelt, is zo klein dat het nauwelijks is uit te rekenen. Uiteraard gaan we er dan van uit dat er niets wezenlijks verandert in de structuur van de ladders of het gedrag van mensen op een ladder.

We kunnen diezelfde conclusie niet trekken met betrekking tot terrorisme. De journalist van de New York Times gaf hiervoor zelf (zonder het te beseffen) het bewijs:

“Correction: February 12, 2017
An earlier version of this column said the risk of an American being killed last year by a Muslim terrorist was one in 17 million. That was for 2015; in 2016, the risk was about one in six million.”

Van 2015 tot 2016 was het risico om in de VS gedood te worden door een terrorist dus gestegen van een op de 17 miljoen naar een op de zes miljoen. Bijna een verdrievoudiging dus!

Het vallen van een ladder hoort thuis in het domein van Mediocristan en terrorisme behoort in het domein van Extremistan. De kans om het slachtoffer te worden van een terroristische aanslag kan van jaar op jaar enorm afwijken en het verleden geeft vaak geen goede weergave van het risico dat in de toekomst verborgen ligt.

Het Cato Institute bevestigt deze observatie door te stellen dat[iii]:

“From 1975 through 2015, 154 foreign-born terrorists murdered 3,024 people, 98.6 percent of whom were killed on September 11, 2001.

Met andere woorden, één enkele dag in 2001 was verantwoordelijk voor 98,6% van alle dodelijke slachtoffers als gevolg van een terroristische aanslag.

Alcohol of Ebola?

Hetzelfde geldt voor ebola.

De media proberen ons ervan te overtuigen dat onze angst voor ebola naïef is. Want, zo stellen ze, alcohol is verantwoordelijk voor veel meer dodelijke slachtoffers.

Maar ook nu geldt dat risico verborgen ligt in de toekomst!

Alcoholisme mag dan een ziekte zijn, maar het is niet besmettelijk zoals ebola. De kans dat het aantal doden als gevolg van alcohol van het ene op het andere jaar verdubbelt, is ook nu piepklein. Ebola, daarentegen, is net zo instabiel als terrorisme en heeft het vermogen om in korte tijd veel slachtoffers te maken. Volgens Wikipedia:

“Between 1976 and 2013, the World Health Organization reports a total of 24 outbreaks involving 1.716 cases. The largest outbreak to date was the epidemic in West Africa, which occurred from December 2013 to January 2016 with 28.616 cases and 11.310 deaths.”

Met andere woorden, de laatste uitbraak van ebola resulteerde in meer dan 16 keer zo veel besmettingsgevallen dan het totaal aantal besmettingsgevallen van de 24 uitbraken daarvoor..!

Laat me u de volgende vraag stellen. Stel u wordt op een ochtend wakker en hoort dat er die nacht 1.000.000 dodelijke slachtoffers zijn gevallen door ‘iets’. Wat zou volgens u dat ‘iets’ kunnen zijn? Mensen die massaal van de ladder zijn gevallen of een terroristische aanslag? Alcohol of ebola?

En er is nog een tekortkoming in de redenering dat we ons niet druk moeten maken over ebola.

Uit de New York Times van 4 december 2015:

“Learning From Ebola: Was Quarantine Too Extreme a Response?
Here’s the big question: Were officials justified in restricting people’s liberties for up to three weeks? There was much public fear and confusion about Ebola at the time, but less restrictive measures — arguably equally or more effective than quarantine — were available.”

De journalist begrijpt overduidelijk niet dat ebola tot op heden relatief weinig slachtoffers heeft gemaakt, omdat we ons er druk over maakten. Quarantaine bleek uitstekend te werken. De essentie van risicomanagement is dat we ons juist druk maken over de extreme gebeurtenissen.

Conclusie

Het is lastig om de media en de publieke instanties duidelijk te maken dat risico verborgen ligt in de toekomst en niet in de data die we in het verleden hebben verzameld. Of we het nu leuk vinden of niet, het grootste deel van ons leven speelt zich af in Extremistan. Dit betekent dat we continu blootstaan aan zowel aangename als onaangename verrassingen.

Volgende week bestuderen we de invloed van de onaangename verrassingen uit Extremistan op de Titanic, Fukushima, het leven van Koning Willem Alexander en de financiële markten.

–

[i]  De termen Mediocristan en Extremistan zijn overgenomen uit het boek The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable, Nassim Nicholas Taleb, 2007
[ii] Husbands are deadlier than terrorists, New York Times, Febuary 11 2017
[iii] Terrorism and Immigration, A Risk Analysis, Cato Institute Policy Analysis, September 13, 2016