Brexit

“There are moments in history when the impossible becomes inevitable without ever passing through improbable.” – Anatole Kaletsky

Hetgeen dat gisteren de hele dag onmogelijk leek, bleek op het eind van de dag toch onvermijdelijk. De Britten hebben, met een kleine meerderheid van zo’n 51,7%, vóór een BREXIT gestemd. Dit resultaat kwam uiteindelijk volstrekt onverwacht. Gisterenavond laat gaven de exit polls nog een (statistisch) comfortabele marge in het voordeel van het ‘remain’-kamp aan (52%-48%). Ook de kans op ‘remain’ steeg bij de bookmakers gisteren gestaag tot wel 86%.

Hoewel de uitslag van het referendum niet bindend is, wordt van de Britse regering verwacht dat zij de uitslag zal respecteren.

Bestuurlijk is er voorlopig ook niets veranderd. Het Verenigd Koninkrijk is nog steeds lid van de EU en zal dat ook nog minimaal twee jaar blijven. Maar de uitslag van het referendum is wel degelijk een historische gebeurtenis:

• Het is de eerste keer sinds haar oprichting dat een lidstaat besluit om de EU te verlaten;
• Het markeert het begin van jarenlange en ongetwijfeld moeizame onderhandelingen. Het Verenigd Koninkrijk moet een overeenkomst sluiten om te ‘scheiden’ van haar grootste handelspartner en dient vervolgens na te denken over nieuwe handelsverdragen met de EU en de rest van de wereld;
• Het is de eerste indicatie dat de zittende elite wordt afgerekend vanwege de aanhoudende economische malaise.

Wat nu?

Ten eerste dienen we ons af te vragen of de BREXIT definitief is?

Uhh nee, niet noodzakelijk…

Credit Suisse produceerde vanochtend een aardige grafiek (zie onder) waaruit blijkt dat er nog twee opties zijn om de BREXIT ongedaan te maken.

Ten eerste kan het BREXIT kamp met de EU proberen te onderhandelen over een nieuwe, verregaande status aparte voor het Verenigd Koninkrijk. Hier zal de EU niet erg happig op zijn, omdat dit andere lidstaten potentieel zou kunnen motiveren om via een referendum hetzelfde te bereiken. De tweede optie is nieuwe verkiezingen. Wanneer deze nieuwe verkiezingen zouden resulteren in een regering die ‘pro-remain’ is, kan dit leiden tot een tweede referendum.

De BREXIT wordt onomkeerbaar, wanneer David Cameron besluit om de Europese raad, volgens artikel 50 van het Verdrag van Lissabon, op de hoogte te stellen van het Britse besluit om de EU te verlaten.

De financiële markten

De impact van de BREXIT op de financiële markten is groot. Zeker omdat na de moord op de Britse politica en ‘remain’ activiste Jo Cox het sentiment was omgeslagen. Langzaam maar zeker brokkelde, volgens de polls en de bookmakers, de steun voor een BREXIT af. Gisteren twijfelde bijna niemand er nog aan dat de Britten lid van de EU zouden blijven. Vandaar dat de schok op de financiële markten extra groot is.

Wereldwijd dalen de aandelenkoersen, de grondstoffenprijzen en het Britse Pond fors. Ook de Euro is ten opzichte van de Dollar stevig gedaald. De zogenaamde ‘safe havens’, zoals de Dollar, de Zwitserse Frank, de Japanse Yen en goud, doen het daarentegen goed. Ook staatsleningen van landen als Duitsland en de VS presteren goed. Het rendement op een Duitse 10-jaars staatslening is momenteel -0,08%!

Gaan de belangrijkste Centrale Banken ingrijpen? Zo ja, welke middelen hebben zij nu nog tot hun beschikking? We zullen het moeten afwachten.

De invloed op de Britse en de wereldeconomie

Op de korte termijn lijken de economische vooruitzichten voor de economie van het Verenigd Koninkrijk niet al te best. Een BREXIT zal ervoor zorgen dat in de toekomst de handel tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU zal worden bepaald door de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WHO). Dit betekent dat de EU handelstarieven zal introduceren op de import van Britse goederen. De EU zal immers niet bereid zijn om mee te werken aan een voor de Britten aantrekkelijke “scheidingsovereenkomst.’ Deze economische onzekerheid zal ervoor zorgen dat Britse ondernemingen hun investeringsplannen zullen terugschroeven. Dit heeft, op haar beurt, gevolgen voor onder meer de werkgelegenheid. Een lagere Britse Pond zal er tevens voor zorgen dat de koopkracht van de Britse consument wordt ondermijnd.

De invloed van een BREXIT op de wereldeconomie is in theorie onbeduidend. Tenslotte maakt de Britse economie slechts voor 2,5 tot 4% deel uit van de wereldeconomie (afhankelijk van hoe het gemeten wordt). Echter, het belang van het Verenigd Koninkrijk binnen de financiële wereld is een stuk groter. Lehman Brothers en Griekenland hebben ons geleerd dat onrust, die zich verplaatst via de kanalen van de financiële markten, kan leiden tot grote gevolgen.

De Britse politiek

Het referendum heeft gezorgd voor een enorme polarisatie onder de Britse bevolking. De moord op Jo Cox was hiervan een triest voorbeeld. BREXIT voorstanders waren de ouderen, het armere deel van de bevolking en de plattelandsbevolking. Daarnaast de Schotten en de Noord-Ieren. De ‘remainers’ waren jonger, hoger opgeleid, en wonen in steden als London, Manchester en Newcastle.

De extreme polarisatie over een nationale zaak met een existentieel belang verhoogt in de toekomst het risico op sociale en politieke spanningen. Dit zal zeker tot uiting komen, mocht de Britse economie als gevolg van de BREXIT in een recessie belanden. De voorstanders van de BREXIT zullen dan tot de ontdekking komen dat het verlaten van de EU niet de oplossing is voor hun grieven. Het ‘remain’-kamp zou hen de schuld voor zo’n recessie uiteraard direct in de schoenen schuiven.

We zullen tevens niet lang hoeven te wachten op een nieuw Schots onafhankelijkheidsreferendum. De Schotse premier Nicola Sturgeon, leider van de Nationale Partij, heeft reeds op een persconferentie aangegeven dat er mogelijk een Schots referendum komt. Sturgeon onderstreepte een paar keer dat Schotland een eigen weg wil kiezen. Gezien de grote steun voor ‘remain’ (62 procent stemde vóór), is het “democratische gezien onaanvaardbaar’’ als Schotland nu tegen zijn wil uit de Europese Unie wordt genomen. De optie voor een nieuw referendum “ligt nu op de tafel’’. Het parlement zou daarover een besluit moeten nemen.

Besmettingsgevaar

Het meest zorgelijke van een BREXIT is de mogelijke besmetting naar andere landen. Ook in de rest van Europa neemt de onvrede bij de bevolking toe. Een groot deel van de bevolking houdt de politiek verantwoordelijk voor het feit dat alleen de rijksten hebben geprofiteerd van de monetaire verruiming van de laatste jaren. De Britten zijn de eersten, die erin zijn geslaagd om de zittende elite weg te stemmen. Komende zondag zullen we zien of het Britse voorbeeld navolging krijgt. Spanje gaat dan naar de stembus voor de meest onvoorspelbare verkiezingen in zijn recente geschiedenis. De kans is groot dat de twee partijen, die de Spaanse politiek al tientallen jaren domineren, de socialistische PSOE en de conservatieve Volkspartij (PP) van premier Mariano Rajoy, het parlement na zondag niet meer domineren. Podemos, een eurosceptische partij, die de oude garde verantwoordelijk houdt voor de dramatische economische crisis en de diepgewortelde cultuur van vriendjespolitiek, zal naar verwachting veel zetels winnen.

Ook in Italië (de Vijfsterrenbeweging), Finland (referendum later in 2016), Frankrijk (Marine Le Pen), Nederland (Wilders) en Duitsland (Alternative für Deutschland) staan eurosceptische partijen op het punt om door te breken. Zij zullen zich gesterkt voelen door de uitslag van het referendum in het Verenigd Koninkrijk.

En tot slot is er nog “Our planet is freezing” Donald “My net worth is many, many, many times Mitt Romney” Trump. Ook hij maakt gebruik van populistische slogans om de ontevreden Amerikaanse bevolking voor zich te winnen.

Positionering

De keuze van de Britten voor een BREXIT kan een langere periode inluiden van economische en politieke onzekerheid. De financiële markten staan erom bekend dat zij een hekel hebben aan onzekerheid. Dit houdt automatisch in dat wij ons, als beleggers, moeten voorbereiden op een periode waarin we te maken krijgen met volatiele markten.

Succesvol beleggen op de langere termijn betekent dat we comfortabel dienen te zijn met het feit dat de financiële markten zo af en toe fors kunnen fluctueren. Dit betekent dat goed risicomanagement essentieel is om eventuele verliezen binnen de perken te houden. Echter, volatiele financiële markten zijn ook nuttig, omdat zonder deze volatiliteit beleggers nooit in de gelegenheid zullen worden gesteld om goedkoop te kopen.

IBS is het referendum ingegaan met een onderwogen positie in aandelen. De komende periode zullen wij onze allocatie bijstellen als de situatie daarom vraagt.