Iedereen is een leugenaar!

“Who controls the past, controls the future. Who controls the present, controls the past.”

George Orwell: 1984

Heeft u een goed geheugen? Uiteraard! Kunt u gebeurtenissen uit het verleden accuraat terughalen? Natuurlijk! En bent u er zeker van dat uw geheugen na verloop van tijd intact blijft? Check!

Hou die gedachte vast!

Bij voorkeur in uw kortetermijngeheugen.

Hillary’s Balkan avontuur

In 2008 houdt Hillary Clinton een toespraak op de George Washington University. Ze vertelt daarin een opmerkelijk verhaal over haar bezoek aan Bosnië in 1996. Het vliegtuig waarin ze met haar gevolg zit, wordt tijdens de landing onder vuur genomen door scherpschutters.

“There was supposed to be some kind of a greeting ceremony at the airport, but instead we just ran with our heads down to get into the vehicles to get to our base.”

Enkele dagen later weerlegt de Washington Post¹ haar verhaal:

“Far from running to an airport building with their heads down, Clinton and her party were greeted on the tarmac by smiling U.S. and Bosnian officials. An 8-year-old Muslim girl, Emina Bicakcic, read a poem in English. An Associated Press photograph of the greeting ceremony shows a smiling Clinton bending down to receive a kiss.”

Werd het geheugen van Hillary Clinton beïnvloed door stress? Dat kan. Want alhoewel de oorlog in Bosnië inmiddels was afgelopen, waren de spanningen in 1996 nog altijd voelbaar.

Een journaliste van CBS, die Clinton vergezelde tijdens de trip, vertelde het volgende:

“Due to the possibility of sniper fire, our pilots used what we were told are ‘assault take-offs and landings.’ In short, the climb and descent are very fast, and very steep to minimize exposure to hostile fire on the ground.”

“It’s exciting and frightening and, in the midst of it all, wearing our helmets and bulletproof vests, it’s easy to imagine we may be narrowly escaping enemy bullets.” 

“In reality we had no known incidents of enemy fire on our aircraft.” 

Hoe zit ons geheugen eigenlijk in elkaar?

U heeft vast wel eens even een telefoonnummer moeten onthouden. Zodat u het kon toevoegen aan een contact in uw telefoon. Dankzij ons werkgeheugen zijn we daartoe in staat. Maar dit werkgeheugen wordt continu gevoed met nieuwe informatie. Dus dat telefoonnummer kunnen we ons al snel niet meer herinneren. Informatie die we voor een langere tijd willen opslaan, komt in ons langetermijngeheugen terecht.

Ons langetermijngeheugen bestaat uit een verklarend en een impliciet geheugen. Van dat impliciete geheugen zijn we ons niet bewust. Dat werkt vanzelf. Zo kunnen we bijvoorbeeld zonder problemen na onze vakantie weer in de auto stappen en wegrijden. Wij zijn het autorijden niet verleerd. Dat komt omdat we het al zo vaak gedaan hebben.

Ons verklarende langetermijngeheugen werkt anders. Hierin slaan we informatie op die we na verloop van tijd weer kunnen terughalen. Maar die opgeslagen informatie komt lang niet altijd ongeschonden uit de strijd.

Dit verklarende langetermijngeheugen slaat informatie in grote brokken op. Zonder dat het er veel detail aan toevoegt. Als we ons later iets trachten te herinneren, proberen onze hersenen die gebeurtenis te reconstrueren. De gaten in ons geheugen vullen we op met behulp van onze huidige kennis en opvattingen. Het onvermijdelijke gevolg hiervan is dat onze herinnering vervormd is.

Maar ons langetermijngeheugen heeft nog meer problemen.

Zorgt alleen leeftijd voor het verval in ons geheugen?

Nee. Onze herinneringen aan een gebeurtenis gaan sowieso snel achteruit. Behalve als de gebeurtenis zich steeds weer herhaalt. Of wanneer we steeds weer terugdenken aan die gebeurtenis.

De achteruitgang van ons geheugen kan gevaarlijk zijn voor beleggers. Na een crisis, zoals in 2008, zijn beleggers voorzichtig. Zij hebben hun lessen geleerd. Maar dan breekt het herstel aan. De economie groeit weer en de beurzen beginnen met een indrukwekkende opmars.

Langzaam maar zeker verliezen we die voorzichtigheid weer uit het oog. We vergeten de lessen die we geleerd hebben. Een crisis is tenslotte een zeer zeldzame gebeurtenis. Na verloop van tijd daalt ook nog eens het aantal beleggers dat de crisis heeft meegemaakt. Zij worden vervangen door een jongere generatie.

Collectief geheugenverlies is het gevolg. Met alle gevolgen van dien. Behalve voor die beleggers die de moeite nemen om de geschiedenis te bestuderen. De filosoof George Santayana realiseerde zich dat toen hij zei:

“Those who cannot remember the past are condemned to repeat it.”

Welke verliezen?

En soms is ons geheugenverlies simpelweg te wijten aan een blokkade. De informatie is wel goed opgeslagen, maar is tijdelijk niet beschikbaar. Andere informatie blokkeert de toegang.

Ooggetuigen van een misdaad kunnen hierover meepraten. Als zij door de politie intensief worden ondervraagd over één bepaald aspect van een misdaad, hebben zij vaak moeite om zich andere details te herinneren.

We kunnen die geheugenblokkades natuurlijk ook bewust aanleggen. Beleggers zijn hier goed in. Zij vertellen u graag over al die winsten die ze hebben gemaakt. En de verliezen? Die zijn ze voor het gemak maar even ‘vergeten.’

Markus Glaser en Martin Weber van de universiteit van Mannheim² toonden aan dat de meeste beleggers hun werkelijke rendement overschatten. Gemiddeld met maar liefst 11,6% per jaar!

Als we onze slechte beleggingsbeslissingen verdringen worden we overmoedig. En juist overmoed is een belangrijke reden waarom we niet leren van onze fouten. Daarom profiteren beleggers van het gedetailleerd opschrijven van de redenen van hun beslissingen.

Dit geeft ze de mogelijkheid om hun fouten op te sporen en ervan te leren.

Ons geheugen laat zich ook makkelijk in de maling nemen

Psychologen en neurowetenschappers zijn erachter gekomen dat uw geheugen veel weg heeft van een Wikipedia-pagina. U kunt zelf uw geheugen wijzigen. Maar pas op! Iemand anders kan dat ook.

Geheugenexpert Elizabeth Loftus weet alles van het manipuleren van geheugens. In een van haar studies bestudeerde zij het geheugen van Amerikaanse militairen. De militairen kregen de opdracht om aan de vijand te ontkomen. Als ze faalden, werden ze opgesloten en op zeer agressieve wijze verhoord. Het verhoor ging gepaard met fysiek geweld. De militairen moesten onder meer klappen in het gezicht en stoten in de maag verduren.

Een paar dagen later testte Loftus het geheugen van deze militairen. Konden zij hun ondervrager nog identificeren? Tijdens de geheugentest kregen zij suggestieve informatie aangereikt. Zoals een foto van iemand die totaal niet leek op hun ondervrager. Liefst 84% van de militairen tuinde erin en wees de persoon op de foto aan als de ondervrager.

Is ons financiële geheugen ook te manipuleren?

Nou en of!

Ons financiële geheugen laat zich ook makkelijk in de maling nemen. Dat kan simpelweg door de manier waarop iemand ons vraagt om iets te herinneren. Kijk maar eens naar de volgende drie vragen:

• Met hoeveel procent daalde de AEX in 2008?
• De S&P 500 daalde in 2008 met 38,5%. En de AEX?
• 2008 was het slechtste jaar ooit voor de AEX. Met hoeveel procent daalde de AEX?

Het goede antwoord is 52%. Maar het antwoord dat u geeft is sterk afhankelijk van welke vraag u voorgeschoteld krijgt.

We hebben het altijd al geweten

Weet u nog wat uw gedachten waren op 16 december 2017? Nee, natuurlijk niet. Maar wat als ik u vertel dat op die dag Bitcoin maar liefst $19.340 waard was. Had u toen spijt? Dat u ook niet wat van die Bitcoins gekocht had? Ze liepen wel erg hard op. Nee, natuurlijk niet. U wist toen al dat Bitcoin een zeepbel was. En dat die zeepbel naarstig op zoek was naar een naald.

En u kreeg gelijk. Want op dit moment staat Bitcoin nog maar op $5.630, een daling van 70%.

In de literatuur heet dit verschijnsel hindsight bias, oftewel wijsheid achteraf. We denken dat we het altijd al hebben geweten. Terwijl een gebeurtenis op basis van de kennis die we in het verleden hadden, helemaal niet te voorspellen was.

Hindsight bias misleidt ons. Het laat ons geloven dat wij de fouten die anderen maken niet zullen maken. En het zorgt ervoor dat wij onze fouten uit het verleden vergeten. Andere mensen zijn emotionele  wrakken, maar wij zijn oh zo rationeel.

• Ik zou na de crash van 1987 direct in aandelen zijn gestapt.
• Ik zou voor 2000 al mijn internet aandelen hebben verkocht.
• Ik wist voor de val van Lehman al dat banken teveel risico hadden genomen.
• Ik was er in maart 2009 van overtuigd dat aandelen niet verder konden dalen.

Door hindsight bias manipuleren we ons Wikipedia-geheugen zelf. We zijn er dan heilig van overtuigd dat we de toekomst kunnen voorspellen.

Kunnen we ons geheugen serieus nemen?

Ons geheugen lijdt aan een groot aantal gebreken. Hierdoor plegen we continu een soort van Orwelliaanse geschiedvervalsing. Maar soms zijn anderen er de oorzaak van.

“Who controls the past, controls the future. Who controls the present, controls the past.”

We doen er dan ook goed aan onze eigen herinneringen, en die van anderen, met een korreltje zout te nemen.

Bij IBS schrijven we daarom het hoe en waarom van al onze beleggingsbeslissingen op. We kunnen die dan regelmatig even raadplegen. We kunnen dan teruglezen welke informatie van invloed was op onze beslissingen. En over welke kennis we op dat moment beschikten.

Ook wij kunnen dan leren van onze fouten.

1 Hillary’s Balkan Adventures, Part II, The Washington Post, 03/21/2008
2 Overconfidence and Trading Volume, Markus Glaser and Martin Weber, October 6, 2004