“This is a wartime level of investment into our nation.”
Mitch McConnell (US Senate Majority Leader
Om de verspreiding van het virus te vertragen, heeft de overheid besloten om een groot deel van de economie plat te leggen.
En dat is een probleem.
Veel bedrijven hebben nu geen omzet, maar wel kosten. Ze moeten hun personeel doorbetalen, de huur betalen en hun leningen aflossen. En als die lockdown te lang duurt gaat uiteindelijk ook het eigen vermogen eraan.
Geen enkel bedrijf overleeft een langere periode van nul omzet.
En faillissementen tasten uiteindelijk de herstelkracht van de economie aan. Want het kost tijd om nieuwe bedrijven op te richten en mensen aan te nemen.
De economie heeft dus geld nodig om lockdown te overleven. En snel ook!
De Amerikaanse cijfers zijn ontnuchterend.
De gemiddelde winkelier in de Verenigde Staten kan het zonder omzet maar 19 dagen uithouden. Het gemiddelde restaurant lukt dat maar 16 dagen. Bovendien liet de universiteit van Chicago weten dat 31 procent van de werkenden al in de problemen komt als ze één loonstrookje moeten overslaan. Voor de helft is het missen van twee loonstrookjes onoverkomelijk.
De coronacrisis heeft voor vijf schokgolven gezorgd:
Een wereldwijde uitval van de vraag. Omdat we met z’n allen binnen zitten, kopen we alleen nog maar de meest noodzakelijke levensbehoeften.
Een wereldwijde uitval van het aanbod. ‘Social distancing’ zorgt voor het stilvallen van de produktie van veel goederen en diensten.
Een negatief ‘wealth’ schok. Vanwege de forse daling van de wereldwijde beurzen, voelen mensen zich minder rijk en houden ze de hand op de knip.
Een olieschok. De crash in de prijs van olie als gevolg van het conflict tussen Saoedi-Arabië en Rusland, zorgt voor veel problemen bij olieproducenten. Met name die in de Verenigde Staten.
Een kredietschok. Veel bedrijven krijgen problemen met het aflossen of doorrollen van hun schulden. Als ze failliet gaan, kan dit voor een deflatoire schokgolf zorgen. Want de schuld van de een is het bezit van een ander.
Het prijskaartje om de wereldwijde economieën te redden is hoog. Maar dat is het wel waard.
Wat doen de Centrale Banken?
Ik pik de twee belangrijkste maatregelen eruit:
In de eerste plaats zorgen de Centrale Banken voor liquiditeit.
Omdat beleggers de neiging hebben om in tijden van crises naar cash te vluchten.
Waarom?
Zij zijn bang dat de overheden meer schulden moeten maken om hun economieën te steunen. En dat daardoor de rente zal stijgen. En dat effect zagen we ook direct terug. De Amerikaanse 10-jaars rente verdrievoudigde in korte tijd van 0,4 procent naar 1,2 procent. En de Italiaanse 10-jaars rente steeg in een mum van tijd van een procent naar drie procent.
De Centrale Banken maakten dan ook bekend dat ze om die rentes weer omlaag te brengen massaal staatsleningen gaan opkopen. De ECB besteedt hier maar liefst 870 miljard euro aan. Inmiddels dalen de rentes weer.
Beleggers verkochten ook hun bedrijfsobligaties. Niet alleen kwalitatief slechte obligaties (high yield), maar ook kwalitatief goede bedrijfsleningen (investment grade).
Daarom kopen de Centrale Banken nu ook bedrijfsleningen op. Alleen kwalitatief goede leningen. Hierdoor zorgen de Centrale Banken voor liquiditeit en voorkomen zij dat de rentes te hard stijgen.
Het effect van die opkoopprogramma’s is al duidelijk te zien. Kijk maar eens naar de balans van de Amerikaanse Centrale Bank (FED).
In de tweede plaats willen de Centrale Banken de solvabiliteit van de commerciële banken beschermen.
Want zowel de bezittingen als de winsten van de banken komen onder zware druk te staan. De banken krijgen niet alleen te lijden onder faillissementen, maar de Centrale Bank verwacht ook dat ze hun klanten een moratorium verlenen op het aflossen van schulden en het betalen van rente.
De ECB leent daarom ongeveer 2,3 biljoen euro aan de banken van de Eurozone
De prijs die de banken hiervoor moeten betalen is het opschorten van dividendbetalingen en de inkoop van de eigen aandelen.
Deze initiatieven van de Centrale Bank zorgen ervoor dat de financiële markten goed blijven functioneren.
Wat doen de overheden?
Maar er is één ding dat de Centrale Banken niet kunnen…
En dat is geld uitdelen aan burgers en het bedrijfsleven.
De Centrale Banken kunnen geen beademingsapperatuur bestellen, belastinguitstel verlenen of lonen overnemen.
Dat kan alleen de overheid. Laten we eens naar wat van die maatregelen kijken.
Als je als Nederlands bedrijf kunt aantonen dat je een omzetverlies van tenminste 20 procent lijdt, neemt de overheid gedurende drie maanden tot 90 procent van het salaris van de werknemers over. Mits deze werknemers in dienst blijven.
Bovendien kunnen kleine zelfstandigen een beroep doen op de Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren (TOGS). Zij krijgen dan 4.000 euro acute steun.
In de Verenigde Staten gooit de overheid zelfs twee biljoen dollar[i] naar dit probleem.
Maar dat moet ook omdat 40 procent van de economie platligt. De American Hotel & Lodging Association maakte al bekend dat het een miljoen banen schrapt. En dat komt bovenop het banenverlies in de autosector, de horeca en de retail.
En dan laten we de Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen nog buiten beschouwing. Een op de 15 Amerikanen werkt in die sector. De luchtvaartmaatschappijen krijgen van de overheid een bailout van 50 miljard dollar. En dat is best controversieel. Want zij hebben de laatste jaren voor maar liefst 45 miljard dollar aan eigen aandelen ingekocht. Dat deden ze om de winst per aandeel te verhogen, zodat de CEO’s een mooie bonus zouden krijgen. Dat is nu net de verkeerde reden om de eigen aandelen terug te kopen. Hierdoor verslechterden hun balansen en hebben ze nu geen cash meer om de crisis te overleven.
Ondanks de overheidssteun is het aantal aanvragen voor een werkloosheidsuitkering in de Verenigde Staten geëxplodeerd. Kijk maar eens naar de grafiek:
Hoe gaan we hier voor betalen?
Laten we eerst eens de Centrale Banken onder de loep nemen. De ECB gaat voor 870 miljard euro staatsleningen opkopen. Waar komt dat geld eigenlijk vandaan?
Euh, nou dat wordt gewoon vers bijgedrukt. Maar dan digitaal, met behulp van de computer. En dat geld komt als een nieuw deposito op de rekening van de verkopers van die staatsleningen.
En dat vers gedrukte geld zit vervolgens vast in het financiële systeem. De echte economie heeft daar niet zo veel aan. Omdat de verkopers van de staatsleningen de opbrengst gebruiken om er een andere beleggingen van te kopen. Zij gaan er niet ineens van op de meubelboulevard shoppen.
De vers gedrukte cash gaat als een hete aardappel van hand tot hand.
En de overheidsuitgaven?
Als een minister in het Nederlandse kabinet een nieuwe pen wil kopen, vraagt de kamer hem direct:
“En hoe denkt de minister hiervoor te gaan betalen?”
En nu toveren Wopke Hoekstra en Donald Trump ineens miljarden en biljoenen uit de hoge hoed. Zonder dat iemand ze vraagt hoe ze hiervoor denken te betalen.
Hoe kan dat? Het korte antwoord is omdat het helemaal niet relevant is.
De Moderne Monetaire Theorie (MMT) legt het ons dat uit.
MMT begint met een simpele waarneming. De US dollar en de euro worden gedrukt door de overheid. Die dollars en euro kunnen nergens anders vandaan komen. Dus de overheid kan altijd uitgeven. En ze kan nooit failliet gaan.
Alan Greenspan, de voormalig voorzitter van de FED, zei tijdens een hoorzitting in 2005 letterlijk:
“There is nothing to prevent the government from creating as much money as it wants and paying it to somebody.”
Maar een begrotingstekort is toch slecht?
Onzin! Laten we eerst eens kijken wat een begrotingstekort is. Stel dat de overheid 100 euro uitgeeft. Vervolgens int diezelfde overheid 90 euro aan belastingen. Het resultaat is een begrotingstekort van tien. Wat onverantwoordelijk!
Maar wat we vergeten is dat er, dankzij het begrotingstekort, tien euro in de economie achterblijft. Dus het begrotingstekort van de overheid is ons spaaroverschot! Wij gebruiken die euro om er staatsleningen van te kopen.
Het idee dat wij geld uitlenen aan de overheid klopt daarom niet.
Hoe geeft de overheid eigenlijk uit?
Simpel. Als de overheid ergens voor moet betalen, stuurt zij een tweetal instructies naar de Centrale Bank. In de eerste instructie geeft zij de Centrale Bank de opdracht om een rekening voor een bepaald bedrag te crediteren.
En als de overheid iemand voor die uitgave wil laten betalen, krijgt de Centrale Bank een tweede instructie: om uw en mijn rekening te debiteren. Dat heet dan belasting. Dat gaat helemaal digitaal en er komt geen bankbiljetje aan te pas.
Maar niets staat de overheid in de weg om de Centrale Bank alleen die eerste instructie te geven. Dat is wat Wopke Hoekstra en Donald Trump nu doen.
Wopke Hoekstra liet onlangs optekenen dat hij op dit moment al een bedrag tussen de 45 en 65 miljard euro moet lenen om de steunmaatregelen te financieren en de tegenvallers in de belastinginkomsten op te vangen.
MMT heeft de oplossing voor Wopke. Laat de ECB die staatsleningen direct van hem opkopen. Hiermee voorkomt hij dat hij ze eerst aan beleggers moet verkopen. Helaas is dat nog niet toegestaan. Tot nu toe…
Kan de overheid dan nooit teveel uitgeven?
Jawel. Als de inflatie oploopt, is dat een teken dat de overheid teveel uitgeeft. De overheid krijgt dan een seintje dat het aanbod de toegenomen vraag niet kan bijhouden.
Een voorbeeld van hoe dat werkt, las ik recentelijk in het AD[ii]. Omdat Nederlanders vanaf 12 maart thuis moeten blijven, is de vraag naar webcams fors gestegen. Voor die datum schommelde de prijs van zo’n webcam rond de 220 euro. Op dit ogenblik kosten ze 450 euro. Een inflatie van 100 procent in twee weken tijd!
Veel critici van MMT zijn ervan overtuigd dat de inflatie altijd toeneemt als de overheidsuitgaven te hard stijgen. Maar laat die mensen dan maar eens uitleggen waarom er in Japan geen inflatie is. Terwijl de ‘staatsschuld’ in dat land 240 procent van het BNP bedraagt…
Werkloosheid is het teken dat de overheid te weinig uitgeeft. En die werkloosheid is een gevolg van faillissementen. En die faillissementen verhinderen weer de herstelkracht van de economie.
Gelukkig zijn de politici het script van ‘wie gaat hiervoor betalen’ even vergeten. Het doel heiligt de middelen.
[i] Een biljoen seconden is gelijk aan 31.709 jaar.
[ii] Nederland massaal aan de webcam: voorraden bijna op, prijs verdubbeld, AD, 27 maart 2020.